Trong cờ vua, không nhiều khai cuộc mang tinh thần khiêu khích rõ rệt như Phòng thủ Alekhine.
Ngay từ nước thứ hai, Đen chủ động lùi mã về, như thể “nhường” cho Trắng toàn bộ trung tâm.
Nhưng đằng sau sự khiêm tốn đó là một cái bẫy chiến lược sâu sắc: Đen muốn Trắng chiếm trung tâm quá nhanh, rồi phản công vào chính sự mở rộng đó.

Khai cuộc này mang tên Alexander Alekhine, nhà vô địch thế giới thứ tư, người lần đầu tiên dùng nó tại giải Budapest năm 1921 – và thắng thuyết phục.

Từ đó, “Phòng thủ Alekhine” trở thành một trong những hệ thống phản công triệt để nhất trong cờ hiện đại.

1. Trình tự khai cuộc

Phòng thủ Alekhine bắt đầu bằng:

e4 Nf6

Một nước đi táo bạo. Thay vì phản ứng trung tâm (…e5 hay …c5), Đen lập tức khiêu khích tốt e4.

Trắng thường tiếp tục:

2. e5 Nd5

Mã Đen bị đuổi ngay, nhưng đây chính là ý tưởng chủ đạo của khai cuộc.
Đen không quan tâm đến việc mã bị dạt ra – mục tiêu là dụ Trắng đẩy các tốt trung tâm quá xa, để phản công sau.

Sau đó, Trắng có nhiều lựa chọn, nhưng biến chính thường tiếp tục:

3. d4 d6 4. c4 Nb6

Và từ đây, hình thành nên thế cờ đặc trưng của Phòng thủ Alekhine – Trắng có trung tâm lớn (c4, d4, e5), còn Đen chuẩn bị phá vỡ trung tâm đó bằng …dxe5 hoặc …c5.

2. Ý tưởng chiến lược

Phòng thủ Alekhine thể hiện một triết lý hoàn toàn ngược với các phòng thủ cổ điển:

Đen tự nguyện nhường trung tâm, không tranh chấp sớm.
Sau đó, họ phản công bằng tốt c5 hoặc e5, nhắm vào các tốt trung tâm bị “đẩy quá xa” của Trắng.
Khi trung tâm Trắng sụp đổ, các ô trung tâm (d4, e5) trở thành căn cứ cho quân Đen chiếm lại thế chủ động.

Ý tưởng này rất hiện đại và phù hợp với tư duy của engine ngày nay:

Đôi khi, nhường không gian tạm thời là cách nhanh nhất để chiếm ưu thế dài hạn.

3. Biến chính – Four Pawns Attack

Biến phổ biến nhất và “hung hăng” nhất của Trắng là:

1.e4 Nf6 2.e5 Nd5 3.d4 d6 4.c4 Nb6 5.f4

Trắng tạo cấu trúc bốn tốt ở trung tâm (c4, d4, e5, f4) – một “bức tường” khổng lồ.
Nhưng điều thú vị là: chính bức tường đó là mục tiêu phản công của Đen.

Thường, Đen sẽ chơi:

5…dxe5 6.fxe5 Nc6 7.Be3 Bf5

Rồi chuẩn bị …e6 và …Qd7, tấn công trung tâm bằng …O-O-O hoặc …Nb4.
Kế hoạch là phá hủy chuỗi tốt của Trắng, khiến các tốt trở nên yếu dần.

Trong biến này, nếu Trắng không cẩn thận, họ có thể nhanh chóng chuyển từ ưu thế không gian sang bị phản công toàn diện.

4. Biến Exchange (đổi tốt sớm)

Một lựa chọn an toàn hơn cho Trắng là:

1.e4 Nf6 2.e5 Nd5 3.d4 d6 4.exd6 cxd6

Ở đây, thế cờ trở nên cân bằng và chiến lược hơn.
Trắng vẫn có lợi thế trung tâm, nhưng Đen có cấu trúc tốt linh hoạt và dễ phát triển.

Đen có thể chọn kế hoạch:

…g6, …Bg7, …O-O để kiểm soát ô e5; hoặc
…Nc6, …Bg4, …Qb6 để gây áp lực lên d4.

Biến này phổ biến ở trình độ cao vì ít rủi ro và dễ chuyển sang trung cuộc cân bằng.

5. Biến Modern (hiện đại)

Một hướng chơi phổ biến khác:

1.e4 Nf6 2.e5 Nd5 3.d4 d6 4.Nf3 Bg4

Đen phát triển nhanh tượng, chuẩn bị phản công bằng …dxe5.
Sau 5.Be2 e6 6.O-O Be7, Đen có thể lựa chọn tấn công trung tâm bằng …c5 hoặc …Nc6.

Biến này tạo thế cờ linh hoạt, không cần nhớ nhiều lý thuyết, thích hợp cho người chơi trung cấp muốn hiểu bản chất của hệ thống.

6. Các ý tưởng trung cuộc

Tùy theo biến, nhưng Phòng thủ Alekhine thường xoay quanh những chủ đề chiến thuật và chiến lược sau:

Phản công vào trung tâm:
Sau khi Trắng đẩy e5–d4, Đen nhắm vào hai trụ cột này bằng …c5 và …dxe5.
Khai thác ô yếu:
Khi tốt Trắng bị đẩy xa, các ô như c4, d5, e5, f4 thường trở thành điểm yếu lâu dài.
Đen có thể chiếm bằng mã hoặc tượng.
Phát triển linh hoạt:
Hậu và tượng Đen thường đặt ở d5, f5 hoặc g4, chờ cơ hội phản đòn.
Tấn công phản trung tâm:
Khi Trắng chiếm không gian, Đen thường phản bằng …c5 hoặc …f6, buộc Trắng phải quyết định sớm.

7. Ưu và nhược điểm

Ưu điểm:

Phản công mạnh, giàu ý tưởng chiến lược.
Đưa đối thủ ra khỏi “vùng an toàn” của các khai cuộc thông thường.
Có thể chuyển hóa sang nhiều hệ thống khác (Pirc, Modern Defense, hoặc Scandinavian).
Rất hiệu quả trong cờ nhanh và blitz vì khiến Trắng phải tự tính toán từ sớm.

Nhược điểm:

Nếu Đen phản công chậm, Trắng có thể giữ trung tâm ổn định và chiếm ưu thế lâu dài.
Một số biến đòi hỏi độ chính xác cao, nhất là khi Đen bị tụt lại trong phát triển.
Vùng vua của Đen đôi khi yếu nếu xử lý không khéo trong các biến Four Pawns Attack.

8. Những kỳ thủ nổi tiếng sử dụng Phòng thủ Alekhine

Alexander Alekhine – người sáng tạo và tiên phong hệ thống này.
Viktor Korchnoi – từng dùng Alekhine như một vũ khí tâm lý trong các trận đấu lớn.
Bobby Fischer – từng chơi Alekhine trong cờ nhanh để gây bất ngờ.
Michael Adams và Nigel Short – sử dụng ở cấp độ siêu đại kiện tướng trong những năm 1990–2000.

Ngay cả Magnus Carlsen cũng từng dùng Alekhine trong một vài ván biểu diễn, minh chứng cho tính khả thi của khai cuộc này trong thời đại hiện đại.

9. Khi nào nên chơi Phòng thủ Alekhine

Phòng thủ Alekhine rất thích hợp nếu bạn:

Muốn thoát khỏi các khai cuộc thông thường (như Ruy Lopez, Italian, hay Sicilian).
Thích phản công chiến lược hơn là tấn công trực diện.
Ưa thế cờ không cân xứng, nơi mỗi bên có điểm mạnh riêng.

Khai cuộc này đặc biệt hiệu quả ở cấp độ trung cấp và cờ nhanh, vì đối thủ Trắng thường không quen với cấu trúc đặc trưng của nó.

10. Kết luận

Phòng thủ Alekhine (Alekhine’s Defense) không phải là khai cuộc dành cho người thích an toàn.
Đó là lựa chọn của những người chơi táo bạo, kiên nhẫn và hiểu sâu về phản công chiến lược.

Nó thể hiện một triết lý khác biệt:

“Đừng sợ khi đối thủ chiếm trung tâm. Hãy để họ tự tạo ra điểm yếu cho chính mình.”

Trong tay một người hiểu rõ cấu trúc và kế hoạch, Alekhine có thể trở thành vũ khí bất ngờ khiến đối phương choáng váng ngay từ khai cuộc.

Nếu bạn muốn thử một hệ thống “ngược dòng”, nơi mỗi nước đi đều chứa đựng sự khiêu khích và cơ hội phản công sắc bén, hãy thử Phòng thủ Alekhine.
Biết đâu, bạn sẽ cảm nhận được chính tinh thần của Alexander Alekhine – “tấn công bằng cách mời đối thủ tấn công trước.”