Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, những phần mềm cờ vua không chỉ là công cụ hỗ trợ luyện tập mà còn là đối thủ khiến cả những đại kiện tướng hàng đầu thế giới phải dè chừng. Từ Deep Blue đến AlphaZero, và nay là Stockfish, Leela Chess Zero hay Komodo, hành trình tiến hóa của máy cờ vua phản ánh rõ sự phát triển vượt bậc của công nghệ và khoa học dữ liệu.
Stockfish – “con quái vật” mã nguồn mở
Nếu có một phần mềm nào được xem là vua của các vua trong thế giới cờ vua hiện đại, thì đó chính là Stockfish. Ra mắt năm 2008 và được phát triển liên tục bởi cộng đồng mã nguồn mở, Stockfish thường xuyên đứng đầu mọi bảng xếp hạng engine, từ CCRL đến TCEC (Top Chess Engine Championship).
Stockfish không sử dụng học máy theo kiểu AI thuần túy, mà dựa vào cây tìm kiếm alpha-beta được tối ưu đến mức cực đại, cùng hàng nghìn nguyên tắc đánh giá vị trí được các lập trình viên và kiện tướng cờ vua đóng góp.
Phiên bản mới nhất, Stockfish 17, có thể tính hàng chục triệu nước đi mỗi giây, với Elo ước tính trên 3600 điểm, vượt xa mọi kỳ thủ con người. Nó được tích hợp trong nhiều nền tảng phổ biến như lichess.org, Chess.com và Arena GUI, cho phép người chơi kiểm tra nước đi, phân tích sai lầm hoặc huấn luyện chiến lược.
Điều khiến Stockfish đặc biệt là sự công bằng và minh bạch. Bất kỳ ai cũng có thể tải miễn phí, chỉnh sửa, thậm chí đóng góp mã nguồn, khiến nó trở thành biểu tượng của tinh thần cộng đồng trong làng cờ.
Leela Chess Zero – khi AI học chơi cờ như con người
Nếu Stockfish đại diện cho sức mạnh tính toán truyền thống, thì Leela Chess Zero (Lc0) là biểu tượng của trí tuệ nhân tạo hiện đại. Dự án này ra đời năm 2018, lấy cảm hứng từ AlphaZero của DeepMind, nhưng hoàn toàn do cộng đồng mã nguồn mở phát triển.
Leela không dựa vào các quy tắc hay cơ sở dữ liệu cứng nhắc. Thay vào đó, nó tự học thông qua hàng tỷ ván đấu tự chơi (self-play), sử dụng mạng nơ-ron sâu (deep neural networks). Nhờ đó, phong cách của Lc0 rất “con người”: biết hy sinh, tạo thế tấn công dài hạn, và ưu tiên sự linh hoạt chiến thuật hơn là lợi thế vật chất ngắn hạn.
Trong các giải vô địch engine, Leela từng đánh bại Stockfish ở một số trận nhờ khả năng tìm ra những nước đi chiến lược phi truyền thống mà Stockfish không nhận ra kịp thời. Các đại kiện tướng như Magnus Carlsen và Hikaru Nakamura đều từng ca ngợi Leela vì “chơi như một thiên tài nghệ sĩ hơn là một cỗ máy”.
Komodo Dragon – trí tuệ kết hợp giữa người và máy
Komodo là một trong những engine thương mại nổi tiếng nhất, được phát triển bởi kiện tướng Mỹ Larry Kaufman và lập trình viên Mark Lefler. Phiên bản mới nhất – Komodo Dragon – tích hợp cả hai mô hình: tìm kiếm cổ điển và học máy, nhằm đạt được sự cân bằng giữa độ chính xác và khả năng thích ứng.
Komodo được giới chuyên nghiệp ưa chuộng nhờ khả năng phân tích linh hoạt và tùy chỉnh phong cách chơi. Người dùng có thể điều chỉnh engine thiên về tấn công, phòng thủ, hoặc chiến thuật kiểm soát trung tâm – điều mà Stockfish và Leela chưa làm được ở mức tinh vi tương tự.
Điểm mạnh của Komodo không chỉ nằm ở Elo (khoảng 3500 điểm) mà còn ở tốc độ tính toán ổn định và khả năng hoạt động tốt trên máy tính cấu hình trung bình. Vì vậy, nó được nhiều huấn luyện viên và kỳ thủ nghiệp dư sử dụng để huấn luyện.
AlphaZero – kỷ nguyên mới của trí tuệ nhân tạo
Không thể nói đến cờ vua AI mà bỏ qua AlphaZero, sản phẩm của DeepMind (Anh), được Google hậu thuẫn. Năm 2017, AlphaZero gây chấn động thế giới khi đánh bại Stockfish 8 với tỷ số 28 thắng, 72 hòa, không thua ván nào chỉ sau bốn giờ tự học cờ từ con số 0.
Khác với các engine truyền thống, AlphaZero không được lập trình sẵn kiến thức cờ vua. Nó chỉ biết luật chơi, sau đó tự học bằng cách chơi hàng triệu ván với chính mình, liên tục điều chỉnh mạng nơ-ron để tối ưu hóa chiến thắng.
Tuy AlphaZero không được công khai mã nguồn hay cung cấp cho cộng đồng, nhưng nó đã tạo cảm hứng cho hàng loạt dự án mở như Leela Chess Zero. Cách chơi của AlphaZero mang tính “nghệ thuật” – tấn công sáng tạo, hy sinh vật chất vì ưu thế vị trí – khiến nhiều chuyên gia ví nó như “một Bobby Fischer ảo”.
Các engine khác: Houdini, Fritz và các nền tảng hỗ trợ
Ngoài bốn “ông lớn” kể trên, một số engine khác như Houdini, Fritz hay Shredder vẫn duy trì vị thế vững chắc trong giới chuyên nghiệp. Houdini từng được xem là mạnh nhất thế giới giai đoạn 2012–2015, nổi tiếng nhờ khả năng khai thác yếu điểm chiến thuật. Fritz – phần mềm đến từ Đức – được phổ biến rộng rãi trong giới nghiệp dư, nhờ giao diện thân thiện và tích hợp nhiều công cụ huấn luyện.
Ngày nay, các nền tảng như ChessBase, Arena hay Scid vs PC cho phép người chơi kết hợp nhiều engine để so sánh, phân tích và học hỏi phong cách khác nhau.
